Zondebok

Het kan zijn dat er in je gezin van herkomst een zondebok was. Misschien was jij dat. Anders is de kans dat een broer of zus dat was. Hoe ontstaat dat, een zondebok binnen het gezin? Een zondebok bestaat alleen in een probleemgezin en niet in een emotioneel gezond gezin. De zondebok is namelijk een symptoom van het ziek(makend)e gezin.

Als je je vicieuze cirkel wilt doorbreken, je belemmeringen wilt loslaten en alsnog je volledige ontwikkelingspotentieel wilt aanboren, help ik je daarmee door middel van een Eendaagse Coaching

Onoverkomelijke moeilijkheden. 

In een probleemgezin met ogenschijnlijk onoverkomelijke moeilijkheden zal het gezin zich richten op eenvoudige problemen die wel oplosbaar lijken. Let wel: die moeilijkheden zijn onoverkomelijk voor de óuders. Het zijn de ouders die niet in staat zijn om problemen op te lossen of om problemen bespreekbaar te maken. 

Opgevoed worden

Dan kan het gebeuren dat de ouders een kind gaan zien als de oorzaak van problemen binnen het gezin. De ouders vergeten gemakshalve dat die problemen er zijn omdat de ouders er zelf niet mee kunnen dealen. De kinderen moeten namelijk nog opgevoed worden. En het zijn juist de ouders die de kinderen zouden moeten opvoeden.

Overlevingsgedrag

Vanuit overlevingsgedrag tonen de andere kinderen hetzelfde gedrag naar de zondebok als de ouders. De kinderen geloven daarin hun ouders. Ze hebben natuurlijk niet door dat ze net zo goed zélf die zondebok hadden kunnen zijn. Een andere reden om het gedrag van de ouders naar de zondebok te volgen, is dat ze dan zelf niet de zondebok binnen het gezin worden.

Gewenste harmonie

Zo richt iedereen in het gezin zich op één gezinslid met zijn of haar ‘problemen’. Zo iemand wordt als de zondebok in het gezin behandeld, met alle pijnlijke gevolgen van dien. Het gezin heeft er de behoefte aan te geloven dat de oplossing van het probleem van de zondebok de gewenste harmonie zal brengen. Als de zondebok zich nou maar eens normaal zou gedrag, dan komt het goed. 

Probleemgezin

Kenmerkende aspecten van een probleemgezin (ze hoeven niet allemaal van toepassing te zijn): er werd niet veel gepraat. Het tonen van je gevoel of uiten van emoties werd ontmoedigd. Er was geen of onvoldoende aandacht, liefde of zorg. Een emotionele band met minimaal een van de ouders ontbreekt.

Ongelijkwaardige relatie

Andere kenmerken kunnen zijn: de ouders hebben een ongelijkwaardige relatie. Er is sprake van emotioneel, verbaal of fysiek geweld. Een van de ouders zit in de slachtofferrol. Een van de ouders vertoont controlegedrag. Er is sprake van een machtsconflict tussen de ouders. Er is geen ruimte om een eigen mening te geven.

Bliksemafleider

De zondebok fungeert in feite als een bliksemafleider van het gezin, waardoor de overige gezinsleden net kunnen doen alsof er niets ernstigs aan de hand is en alsof dat helemaal niets met henzelf te maken heeft. Alle ogen zijn voortdurend op de zondebok gericht en hij of zij zal het nooit goed kunnen doen.

Druk

De druk die wordt gelegd op een zondebok is immens: opgezadeld met de verantwoordelijkheden van minimaal een van de ouders, moet de zondebok niet alleen de problemen van die ouder(s) oplossen, maar wordt de zondebok tegelijkertijd ook gezien als de oorzaak van deze ellende.

Onmogelijke opdracht

De zondebok heeft een onmogelijke opdracht. Dit is iets wat hij of zij later in diens leven (relatie dan wel werk) dan ook niet als zodanig zal herkennen. Omdat het onmogelijke ervan hem of haar zo vertrouwd en bekend voorkomt. Achteraf gezien, ben ik in mijn gezin de zondebok geweest. Ik heb dat zelf op dat moment niet door gehad. Omdat ik in mijn jeugd maar doorging en doorging, deed ik dat later in mijn relaties en in mijn werk ook, met respectievelijk relatieverslaving en burn-out (werkgerelateerd) tot gevolg. 

Wanneer doorzettingsvermogen ongezond kan zijn

Mijn doorzettingsvermogen in mijn werk zag ik als iets goed. Wat ik niet door had, was dat ik geen stopknop had, want dat voelde als falen. Ook had ik niet door dat ik geen langzaamaanknop had en al helemaal geen pauzeknop. Hierdoor raasde ik maar door, zelfs toen het minder met me ging. Ik wist gewoon niet anders. Ik zag waar anderen steken lieten liggen en had tegelijkertijd niet door dat ik me te verantwoordelijk voelde voor andermans werk. 

Schuld en oorzaak

Tegelijkertijd vond ik het vreemd dat ik binnen mijn gezin van herkomst van een aantal aspecten de schuld kreeg, dat mij dingen werden verweten en dat ze mij als de oorzaak zagen. Er werden onjuistheden en halve waarheden verteld zonder dat ze dat bij mij hadden gecheckt. Ik kreeg in een aantal gevallen het nadeel van de twijfel.

Herhaald

Ik heb niet door gehad hoezeer dit zich in mijn relaties en in mijn werk heeft herhaald. Pas door mijn herstelproces kreeg ik door hoe ik onbewust en onbedoeld mensen en een werkomgeving had ‘opgezocht’ waarin ik de patronen uit mijn jeugd ook weer bevestigd kreeg.

Verschillende gezichten

Het zijn van de zondebok of het zijn van pispaaltje kan veel verschillende gezichten hebben. 
Pas toen ik herstellende was van mijn burn-out kreeg ik door in hoeverre problemen in het gezin op mij werden afgewenteld. 

Vermijdingsgedrag

Ik zag toen in dat ik mijn hele leven beschermend gedrag had vertoond zoals mezelf niet altijd serieus nemen. Ik had niet in mijn eigen successen geloofd. Ik vertoonde verschillende vormen van vermijdingsgedrag.

Vergeleken worden

Ook het vergeleken worden met een ogenschijnlijk beter presterende of succesvollere broer of zus is een veelvoorkomende vorm. Of een broer of zus hebben die op materieel gebied of qua aandacht wordt voorgetrokken. Dit kan zorgen voor ongewenste processen in een gezin, met alle emotionele en praktische gevolgen van dien.

Het hele gezin lijdt eronder

Alle gezinsleden lijden eronder en het is weer dit lijden wat maakt dat de zondebok nog meer de schuld zal krijgen. Ook de andere broers en zussen lijden onder de aanwezigheid van een zondebok onder de kinderen.

Broers en zussen

Om in het gezin emotioneel te kunnen overleven, zal echter moeten worden meegedaan. Dit is niet zonder emotionele gevolgen (schuld, schaamte, medelijden) voor de broers en zussen van de zondebok. Maar niet meedoen is nauwelijks een optie, al is het maar uit angst dat zij een volgende keer de zondebok kunnen zijn. Als de zondebok het ouderlijk huis heeft verlaten, kan het gebeuren dat een van de andere kinderen tot zondebok wordt gebombardeerd. 

Gevoel van eigenwaarde

Vanwege de omvang van de taak van de zondebok, heeft hij of zij, ondanks alle verwoede pogingen, binnen het gezin van herkomst nooit succes. Het gevoel van eigenwaarde leidt hier geducht onder. Op de een of andere manier ga je geloven dat jouw lijden, waar je je dan niet eens altijd bewust van hoeft te zijn, de prijs is die je zou moeten betalen om met iemand te zijn die van jou houdt.

Werk

Ook in je werksituatie kun je het gevoel hebben dat het zijn van zondebok de prijs is die je moet betalen om de klus of de opdracht te krijgen of te realiseren. Onbewust komt het je namelijk vertrouwd voor vanuit je jeugd. En die processen kunnen, behalve heel duidelijk, ook heel sluipend zijn. Dat je er niet eens altijd een vinger op kunt leggen. 

Verdragen

Je gelooft niet dat het zo erg is, omdat je denkt het te kunnen verdragen. Je blijft zelfs in die situatie, zolang je die nog denkt te kunnen verdragen. Maar de vraag is of je niet méér verdient dan alleen maar het ergste dat je in een relatie of op je werk kunt verdragen. Waarom zou je met tegenzin naar je werk blijven gaan?

Grenzen

Het is ook nog eens door jouw verleden dat je meer kunt verdragen dan gemiddeld. Jouw emotionele en fysieke grenzen liggen verder dan bij anderen die een emotioneel gezonde(re) opvoeding hebben gehad. Zo ontstaat het gevaar van een overspannenheid, een depressie of burn-out. Of van psychosomatische klachten.

Ervaringsdeskundige

Ik ben ervaringsdeskundige in zowel overspannenheid als burn-out (ik ben overspannen een hulpverleningstraject ingegaan en er een pijnlijke anderhalf jaar later burn-out uitgekomen). Vanuit de jeugd kunnen we zelfverloochening ontwikkelen, waar we ons helemaal niet van bewust zijn. 

Arbeidspsychologie en organisatiekunde

Laat staan dat ons werd geleerd om onze eigen grenzen aan te geven als deze werden overschreden. Vanuit mijn interesse ben ik een studie Arbeidspsychologie en Organisatiekunde gaan doen, waarin ik universitair ben afgestudeerd. Hierdoor ken ik zowel de praktijk als de theorie.  

Triggers

Door mijn eigen loslaatproces weet ik dat de onderliggende oorzaak uit de patronen uit onze jeugd komen. En door mijn universitaire studie kan ik de processen en mechanismen binnen een bedrijf herkennen (cultuur en structuur) die maken waarom dat triggers zijn voor jouw patronen van vroeger. 

Vroeger

Vroeger werd regelmatig over de grenzen van de zondebok heengegaan. Net zoals dit later gebeurde in de relatie, in het werk of in de mantelzorg naar de ouder(s). Logisch dat dit de zondebok zo vertrouwd voorkomt. En logisch dat de zondebok dit op een gegeven moment niet meer trekt. 

Signalen negeren

Als je nooit ander gedrag hebt geleerd, is het logisch dat je onbegrensd bent. Dit houdt in dat je gewoon doorgaat, ondanks dat er signalen zijn. En ondanks de eventuele waarschuwingen, want die neem je niet serieus of je neemt ze met een korrel zout. Zo’n vaart zal het wel niet lopen, denk je. 

Signalen

Wat kunnen signalen zijn? Dat kan vermoeidheid of futloosheid zijn. Het kan zijn dat je je meer ergert aan dingen. Of dat je meer frustraties voelt. Ook het met minder zin naar je werk gaan is een belangrijk signaal.  

Dachten

Dat het zo’n vaart niet zou lopen, dachten alle mensen die burn-out of depressief werden. Het is juist door je herstel dat je je bewust wordt van je gedrag van negeren van signalen. Van het maar doorgaan. Anders worden de dingen niet goed gedaan, denk je. Of je kunt niet thuis zitten, omdat je onbewust aanvoelt dat je dan in een gat van eenzaamheid valt. 

Sterke mensen

Het zijn juist de mensen die vaak als sterk worden gezien, die burn-out kunnen raken. Ze zijn vaak veeleisend naar zichzelf en daardoor ook naar anderen zijn. Ze hebben een hoog arbeidsmoraal. En ze hebben ook vaak een groot verantwoordelijkheidsgevoel. 

Hersteld

Zoals iedereen die hersteld is van een overspannenheid of van een burn-out achteraf weet: ‘Het was niet nodig geweest, als ik maar op tijd naar mijn lichaam had geluisterd en daar consequenties uit had getrokken’. Maar dat konden we juist niet, omdat we ons gevoel nog niet hadden ontwikkeld. 

Consequenties

De vraag is daarom of je op tijd de consequenties trekt om een overspannenheid of burn-out te voorkomen. Het is namelijk niet te laat om dat nu te leren. Dat we dat niet op tijd doen en gewoon burn-out of depressief worden, komt, zoals ik eerder aangaf, omdat we geen stopknop hebben. We hebben ook geen pauzeknop en geen langzaamaan-knop.

Doorgaan

We kunnen niet anders dan doorgaan, omdat anderen anders zouden kunnen denken dat we het niet (aan)kunnen. Inhoudelijk kunnen we het werk heel goed aan. Dat is ook niet het probleem. Waar voor ons de belemmering kan zitten, is op emotioneel gebied. Op emotioneel gebied wordt het te belastend voor ons. Dit is het geval wanneer we worden getriggerd in gevoelens als angst voor afwijzing, of de angst om je niet serieus of niet gehoord te voelen. Daarom gaan we door, tot we ook dat niet meer kunnen. 

Levensles

Een overspannenheid en met name een burn-out is een uitermate pijnlijke levensles, die je maar beter kunt voorkomen. Je voorkomt een overspannenheid, burn-out of depressiviteit door het aanleren van een bepaalde emotioneel gezonde vaardigheden. Welke voor jou nodig zijn, hangt af van je jeugd en van je omgeving. 

Inzicht

En als je overspannen of burn-out bént, kun je er maar beter zo snel mogelijk van genezen. Daarvoor is nodig dat je inzicht hebt in de aspecten en mechanismen die een rol spelen bij jouw zelfverloochening. Als je die weet, kun je die aspecten en mechanismen ook veranderen. Je doet inzichten op waar je de rest van je leven veel aan hebt.

Tijdsduur verkorten

Dit kan een verwacht herstel van gemiddeld drie maanden bij een overspannenheid en een verwacht herstel van gemiddeld een tot anderhalf jaar bij burn-out verkorten. Herstellen van een burn-out of depressiviteit betreffen allemaal vaardigheden. Het zijn vaardigheden die we in onze jeugd niet hebben geleerd en die gelukkig heel goed alsnog aan te leren zijn. 

Als je je vicieuze cirkel wilt doorbreken, je belemmeringen wilt loslaten en alsnog je volledige ontwikkelingspotentieel wilt aanboren, help ik je daarmee door middel van een Eendaagse Coaching

Vaardigheden

Per persoon verschillende de vaardigheden. Om er een paar te noemen: je gevoel alsnog ontwikkelen. Je grenzen leren aangeven. Van je angst voor afwijzing afkomen. Inzicht krijgen in je onjuiste aannames en interpretaties en het leren hoe je deze kunt voorkomen. Je zwart-wit-denken loslaten. Het aanleren van een emotioneel gezonde en verbindende gespreksvoering. Leren hoe je alsnog je volledige ontwikkelingspotentieel aanboort en hoe je alsnog je passie ontwikkelt. Het inzien van je eigen aandeel is ook een heel belangrijke. Dit zijn er een paar. 

Eronder liggende aspecten en mechanismen

Als je wilt stoppen met jouw in jouw jeugd ontwikkelde zelfverloochening, is het nodig inzicht te krijgen in de eronder liggende aspecten en mechanismen. Zodra je die kent en herkent, kun je ze ook veranderen. Dat is erg goed nieuws: je kunt het zelf aanpakken. Los van het gegeven dat je het ook wel zélf zult moeten doen.

Anderen

Ook als anderen hun gedrag zouden veranderen zou jij nog niet van jouw overspannenheid of burn-out hersteld zijn. Ongeacht welke diagnose of symptoom je hebt: er is er maar een die er voor kan zorgen dat je herstelt en dat zijn niet jouw partner of jouw baas of je ouders, broer of zus of je kinderen; dat ben jijzelf. Zoals ik al zei is dat goed nieuws, want daar ga je toevallig helemaal zelf over. Iemand anders veranderen is namelijk onmogelijk. Je kunt alleen jezelf veranderen, wat een positieve invloed heeft op de omgang met de ander.