Gewijzigd op 27 januari 2020 door Ammy van Bedaf

Loslaten van schaamte

Schaamte en schuldgevoel gaan vaak samen heb ik bij mijn klanten ontdekt. Iemand met schaamte heeft ook vaak schuldgevoel. Maar iemand met schuldgevoel hoeft niet altijd ook schaamte te voelen. Er wordt vaker melding gemaakt van schuldgevoel dan van schaamte. Dat hoeft niet in te houden dat schaamte minder voorkomt. Iemand die last heeft van schaamte, kan zich daar ook over schamen. Schuldgevoel en schaamte hebben één ding gemeen: ze kunnen een grote impact hebben op iemands leven. Voor loslaten van schaamte is gedragsverandering nodig. 

 

 

Anderen

Beide gevoelens worden als onaangenaam ervaren en veroorzaken een gevoel van onbehagen. Beide gevoelens voelen we alleen ten opzichte van anderen (!). Het zijn de gedachten die we hebben naar andere mensen toe, die maken dat we schaamte of schuldgevoel voelen. Vaak zijn schaamte en schuldgevoel met elkaar verweven, dus ten aanzien van dezelfde mensen.

Functioneel

Beide gevoelens zijn evolutionair functioneel: om te voorkomen dat je wordt uitgestoten of verbannen uit de stam of het volk waartoe je behoort. Het equivalent daarvan is nu ons gezin of onze familie. Dat is de reden dat je schaamte en schuldgevoel ook niet 100% zou willen kwijtraken. Dat zou niet goed zijn, omdat je dan een belangrijke gevoelsantenne mist. 

 

 

Sociaal functioneren

Een basisgevoel van schaamte en van schuldgevoel is dus nodig om sociaal te kunnen functioneren. Beide gevoelens zorgen er namelijk voor dat we ons best doen om onderdeel te blijven uitmaken van sociale groepen. En beide gevoelens zijn daarom nuttig. Als jouw schaamte of schuldgevoel te groot is, kan het echter de omvang aannemen van emotionele pijn. Dit blog gaat over schaamte; een volgend blog gaat over schuldgevoel.

Definitie van schaamte

Er is weinig literatuur over schaamte. Ik heb zelf een definitie samengesteld. Mijn definitie van schaamte is de volgende. 
Schaamte is:

• een subjectief, onaangenaam, en op zich nuttig gevoel,
• over dingen die niet zouden horen,
• ten opzichte van anderen,
• uit angst afgewezen of buitengesloten te worden,
• waarbij we onszelf zien door de ogen van de ander,
• en waarbij we onszelf weggecijferd hebben. 

Cultuur

Waaróver mensen zich schamen, verschilt. Ook hoeveel iemand zich schaamt. Schaamte is ook cultureel bepaald, door de verschillen in taboes, gebruiken en normen en waarden. Hierdoor kennen de Westerse en bijvoorbeeld de Afrikaanse en de Oosterse cultuur verschillende oorzaken van schaamte. In de Oosterse landen is er overigens meer sprake van een schaamtecultuur. In de Westerse landen is er meer sprake van een schuldcultuur.

Waarover

Waarover we ons kunnen schamen, is oneindig. Een aantal voorbeelden waarvoor we ons kunnen schamen:

• over een gemaakte fout of over een begane misstap
• over een uitgelekte leugen of over fraude die we hebben gepleegd
• over iets wat je iemand wilt vertellen
• over dat je hulp nodig hebt
• omdat je huilt
• omdat je denkt als zwak gezien te worden
• omdat je belachelijk wordt gemaakt, voor schut wordt gezet, wordt uitgelachen, naar beneden wordt gehaald, aan de schandpaal wordt genageld.

Sexting

Dit allemaal ten overstaan van anderen, of wat door anderen gelezen of gehoord kan worden. En een fenomeen van de laatste jaren: we kunnen ons schamen voor sexting. Sexting is het online versturen van seksueel getinte foto’s die kunnen worden doorgestuurd. 

(non-) verbale boodschappen

We schamen ons voor dingen die niet zouden horen. Dat heeft met de normen en waarden in onze samenleving te maken. Maar nog meer heeft het met de verbale en non-verbale boodschappen te maken, die we in onze jeugd hebben meegekregen over wat wel en wat niet hoort. 

 

 

Onderliggende oorzaken

De onderliggende oorzaken van schaamte en van schuldgevoel zijn affectieve verwaarlozing, emotioneel misbruik, geestelijke mishandeling en de hieruit voortvloeiende onveilige hechting. Schaamte en schuldgevoel vormen een soort van bescherming. Door je gevoelens van schaamte en schuld word je namelijk als het ware gedwongen je te voegen naar de geldende normen in je sociale omgeving.

Geaccepteerd

Om van je gevoelens van schaamte of schuld af te komen, kan het nodig zijn, dat je  stopt met bepaald gedrag, of dat je bijvoorbeeld je excuses aanbiedt. Dit alles om maar geaccepteerd te blijven worden in je omgeving. In die zin hebben schaamte en schuldgevoel een evolutionair voordeel, want zo blijf je verzekerd van jouw positie in jouw groep, stam of volk: in je gezin, je familie of in je werkomgeving. 

Belastend

In die zin zijn schaamte en schuldgevoel een signaal voor je om je gedrag aan te passen. Dat is heel goed. Waar het echter belastend wordt, is als in de jeugd van iemand, deze gevoelens van schaamte en schuld vaak worden getriggerd door de ouders. Dan kan het zich tot een symptoom ontwikkelen, waar je vrijwel dagelijks onder gebukt kunt gaan. 

Ligt aan jou

Het is ook door de affectieve verwaarlozing, door het emotioneel misbruik, door de geestelijke mishandeling en door de emotioneel onveilige hechting, dat een kind denkt dat het aan haar of hem ligt. Wat op zich natuurlijk nooit het geval is, omdat een kind een aspirant volwassene of een leerling volwassene is, die het juist nog allemaal moet leren, en wel van haar of zijn ouders. 

Overgeactiveerd

Door een emotioneel ongezonde jeugd worden schaamte en schuldgevoel dan als het ware overgeactiveerd. Hierdoor streeft het zijn doel volledig voorbij, namelijk: als signaal of waarschuwing dat je beter even je gedrag kunt aanpassen. Als je je vaak schaamt of als je je erg schaamt, is het niet meer functioneel. Dan beïnvloedt het zelfs je handelen, doordat je bijvoorbeeld vermijdingsgedrag gaat vertonen. 

Oordeel van anderen

Des te gevoeliger je bent voor het oordeel van andere voor jou belangrijke mensen, des te meer schaamte je ontwikkelt. En je bent sowieso gevoeliger voor het oordeel van andere mensen als je een negatief zelfbeeld, een gebrek aan zelfvertrouwen of een minderwaardigheidsgevoel hebt. Of als je angst voor afwijzing hebt. 

Gevolgen

Het gevolg van schaamte kan bijvoorbeeld zijn dat je door de grond zou willen zakken, dat je je ergens niet meer wilt vertonen, dat je bepaalde onderwerpen vermijdt, of dat je bepaalde lichaamsdelen bedekt. Schaamte kan zelfs tot zelfmoord leiden, zoals je soms ziet bij sexting of bij het uitkomen van bijvoorbeeld fraude.

Plaatsvervangende schaamte

Plaatsvervangende schaamte voelen we voor het gedrag van iemand anders. Hoe belangrijker iemand voor ons is, des te groter de plaatsvervangende schaamte kan zijn. Plaatsvervangende schaamte kan er volgens mij alleen zijn, als je je ook, op de een of andere manier, verantwoordelijk voelt voor het gedrag van die ander. 

Ik heb ontdekt hoe je van je schaamte af komt. In mijn Videojaarprogramma zit een video over het loslaten van schaamte en schuldgevoel.