Gewijzigd op 16 februari 2024 door Ammy van Bedaf

Compensatiegedrag, hoe kan dat er uitzien?

Vanuit onze patronen van vroeger kunnen we compensatiegedrag ontwikkelen. Dat kan veel verschillende uitingsvormen hebben. Van de ene vorm zijn we ons meer bewust dan van de andere vorm. Dit zijn overigens allemaal symptomen die je niet in het wereldwijd gehanteerde boek voor hulpverleners DSM-5 zult vinden, wat te denken geeft over het praktische nut van de DSM-5. 
Zelf heb ik last gehad van 23 van de 24 hieronder genoemde symptomen, op datgene wat onder ‘Hulpverlening’ staat na. Van al deze symptomen ben ik hersteld en ik weet wat er voor nodig is om van deze symptomen af te komen.  

Doorgaan

Doorgaan is een van de meest voorkomende vorm van compensatiegedrag.
Mensen die depressief of burn-out zijn, zijn allemaal maar doorgegaan en doorgegaan en doorgegaan.
Zelf ben ik hersteld van een zware burn-out en heb ik het verder afglijden in depressiviteit kunnen voorkomen. Beide door gedragsveranderingen.

Geen stopknop

Mensen die depressief of burn-out zijn, kennen geen stopknop, geen pauzeknop en geen langzaamaanknop.
Niet doorgaan is in hun ogen falen en laten zien dat je het niet kunt.
Wat er dan onder zit zijn aspecten als bijvoorbeeld angst voor gezichtsverlies, of angst door de mand te vallen, of angst het niet te kunnen, of het je niet serieus genomen voelen. Vaak zitten er meerdere van deze aspecten onder. 

Sterk

Het lijkt veel op het maar moeten doorgaan: denken dat je sterk moet zijn. Ook dit zijn boodschappen die we in onze jeugd hebben meegekregen.
Als je in de ogen van (een van) je ouders niet sterk was, was je een slappeling, was je zwak.
Om in de ogen van onze vader of moeder niet als een slappeling te worden gezien, deden we er als kind en als adolescent alles aan om sterk over te komen. Om er later in je leven achter te komen dat het lucht is, en dat het juist jezelf kwetsbaar opstellen en het inzien wat er met je aan de hand is, van kracht getuigt. 

Als je je vicieuze cirkel wilt doorbreken, je belemmeringen wilt loslaten, je gevoel wilt
ontwikkelen en alsnog je volledige ontwikkelingspotentieel wilt aanboren,
ben je bij mij aan het juiste adres,
want ik help je daarmee door middel van een Eendaagse Coaching

Signalen missen

Dat we maar doorgaan is mede omdat we signalen niet zien. Dat ze niet worden gezien, is logisch, omdat het iemands blinde vlek zijn. 
En de signalen die we wel zien, nemen we niet serieus en negeren we. Die signalen worden weggenuanceerd.
Dat ze worden weggenuanceerd, is omdat we niet hebben geleerd om met het betreffende signaal om te gaan. Dan lijkt net doen of het er niet is, het makkelijkst. Wat we dan nog niet weten is dat die signalen en die symptomen toenemen, net zo lang tot je ze wél serieus neemt. Dat kun je daarom maar beter op tijd doen, want je voorkomt er meer ellende mee. 

Controle

Controle willen hebben is iets heel anders dan grip hebben.
Onder controle willen hebben zit een vorm van angst. Per persoon verschilt welke vorm van angst er onder zit.
En het controle krijgen is gedoemd te mislukken, om de simpele reden dat je met andere mensen te maken hebt, die niet te controleren zijn.
Het gekke is dat je juist door het loslaten van je controle, grip krijgt op je leven, en dát is wat je wilt: grip op je leven, i.p.v. controle.

Pleasen

Pleasen lijkt heel aardig, maar het is een vorm van compensatiegedrag.
De compensatie zit hem erin, dat we doorgaans pleasen om twee redenen.
De eerste zichtbare reden is dat we er alles aan doen om maar aardig gevonden te worden.
En onder dit aardig gevonden willen worden zit vaak angst voor afwijzing. 

Moe

Vermoeidheid is ook een veel voorkomende vorm van compensatiegedrag.
Het is compensatiegedrag, omdat de onderliggende trigger ervan niet wordt ingezien. Futloosheid wijst er namelijk op dat je aan zelfverloochening doet. 
Dat houdt in dat je dingen doet die je, diep in je hart, niet leuk vindt én dat je de dingen, die je diep in je hart wél leuk vindt, niet doet.

Gevoel

We hebben dit zelf niet door, maar 40% van de huidige volwassenen heeft zijn of haar gevoel niet ontwikkeld. Ik zat daar ook bij en ik wist dat natuurlijk ook niet. Nu, na mijn herstel, kan ik het verschil zijn en ik vind het niet hebben kunnen ontwikkelen van ons gevoel, tezamen met het emotioneel niet los zijn van onze ouders, de belangrijkste diagnoses van de mensheid. En geen van deze diagnoses staan in het wereldwijd gebruikte handboek DSM-5. 

Pijngrens

Doordat we ons gevoel niet hebben ontwikkeld, en doordat we alsmaar doorgaan, en doordat we denken dat we sterk moeten overkomen, missen we ook signalen van ons eigen lichaam. Onze emotionele en fysieke pijngrens ligt te ver. Veel te ver. We denken hierdoor dat we nog wel door kunnen gaan. Maar ons lichaam liegt niet. Ons lichaam laat ons aan de symptomen die we hebben, zien dat we beter ons gedrag kunnen veranderen. Een symptoom is zoals het rode lampje in de auto, dat aangeeft dat het oliepeil onvoldoende is. Dan stoppen we wel; als het ons zelf betreft, gaan we echter door. 

Ratio

Doordat we ons gevoel niet hebben ontwikkeld, leven we vooral of alleen op onze ratio.
Met onze ratio is dan ook helemaal niets mis… Maar dat we niet af kunnen gaan op ons gevoel, zorgt er wel voor dat we piekeren en malen en dat we geen rust in ons hoofd hebben. Dat we piekeren komt omdat we grote en belangrijke beslissingen beter op het gevoel kunnen nemen, omdat we dan wél het juiste besluit nemen. En dan heb ik het over beslissingen als over relatie, wonen, werken en de omgang met onze kinderen, ouders en vriend(inn)en.

Impulsief

We hebben dat zelf niet door, maar ook impulsiviteit is compensatiegedrag.
Elke keer als je, voor jouw gevoel, iets niet kunt uitstellen, is het geen intuïtief gedrag, maar is het impulsief gedrag.
Als je er op gaat letten, merk je dat je vaker impulsief gedrag vertoont dan je denkt. En dan heb ik het alleen nog maar over social media als Facebook en Instagram en het checken van je appberichten en je mails. Als je impulsief reageert, stel je je afhankelijk op en ben je niet baas over je eigen tijd. 

Ongeduld

Impulsief is als je iets niet kunt uitstellen. Ongeduld lijkt er op, maar is een andere vorm van compensatiegedrag. 
Ongeduld is als een proces ons te langzaam gaat. Bijvoorbeeld als iets volgens jou te langzaam wordt geleverd, of als je in een file staat. 
Hier speelt dan tegelijkertijd ander compensatiegedrag een rol, zoals bijvoorbeeld je veeleisendheid, het maar willen dóórgaan, het je controle willen behouden (i.p.v. grip op de situatie hebben en houden). 

Onverdraagzaamheid

We denken oprecht dat onze onverdraagzaamheid, de ergernissen of frustraties die we naar de ander voelen, terecht is. 
We hebben dan ook niet door dat deze onverdraagzaamheid in ons zelf zit (het is onze eigen vroeger weggestopte boosheid) en dat de ander niet meer dan de trigger is. In geval van onverdraagzaamheid wordt dus iets getriggerd uit onze jeugd. Dat kan van alles zijn. Zodra je weet wat het is dat jou triggert, kun je je onverdraagzaamheid aanpakken. 

Veeleisendheid

Veeleisendheid vertonen we zowel naar ons zelf als naar anderen.
Als je minder veeleisend naar anderen wilt worden, doe je er goed aan om eerst van je eigen veeleisendheid af te komen.
Iedereen wil goed werk afleveren, maar, dat je alles tot in de perfectie geregeld wilt hebben duidt op veeleisendheid.
Het zal je verbazen, maar onder veeleisendheid naar jezelf zit angst om door de ander (je baas, je partner, e.d.) afgewezen te worden.

Moeten

Een veel voorkomende vorm van compensatiegedrag is dat we vinden of denken dat we zo veel móeten.
We denken oprecht dat we zoveel van ánderen moeten, maar dan verschuilen we ons achter de ander. We blijken dan bijvoorbeeld zelf niet onze grens aan te kunnen geven, of te willen pleasen, of bang zijn dat de ander denkt dat we het niet kunnen, e.d..
Moeten gaat dus altijd over onszelf: uiteindelijk moeten we zoveel van onszelf.
Ik zeg wel eens gekscherend: het enige dat we moeten, is op tijd onze belasting betalen. 

Hulpverlening

Bij het zoeken van hulpverlening zijn de drie grootste belemmerende vormen van compensatiegedrag:
Denken dat je alles al weet, omdat je al heel veel hulp hebt gehad, al heel veel gedaan hebt of er al heel veel over gelezen hebt. 
Denken dat je een goede en fijne jeugd hebt gehad. Of denken dat je alles al verwerkt hebt.
Als deze gedachten inderdaad terecht zouden zijn, zou je niet nog last hebben van je huidige symptomen.
Alleen op deze vorm van compensatiegedrag na, heb ik dus last gehad van 23 van de 24 vormen van de in dit blogartikel genoemde vormen van compensatiegedrag. 

Redderrol

Dit is een vorm van compensatiegedrag dat betrokkene zelf niet door heeft. 
Iemand die in de redderrol zit, heeft niet door dat zij of hij de ander wil helpen, redden of verzorgen. 
Het is een hardnekkige vorm van compensatiegedrag, omdat het de ‘redder’ zo veel biedt om de ander te helpen en te redden.
Een redderrol is gedoemd te mislukken, omdat er dan sprake is van een ongelijkwaardige relatie. Het paradoxale is dat degene die gered wordt, wel geholpen en gered wil worden, maar tegelijkertijd toch de ongelijkwaardigheid van de relatie zal bevechten.

Bevechten

Dan komen we bij de machtsstrijd als compensatiegedrag. Of ruzies, meningsverschillen, strijd, e.d.
Waar het om gaat is dat beide partners de ander willen overtuigen; dat beide partners gelijk willen krijgen van de ander.
Beide partners denken dan ook oprecht dat de ruzie wordt veroorzaakt door de ander.
Geen van beide partners hebben door dat ze ieder een even groot aandeel hebben in de ruzie/machtsstrijd. Geen van beiden kan zich er namelijk aan onttrekken en beiden doen evenveel mee aan de ruzie/machtsstrijd.

Gelijk willen krijgen

Het gelijk willen krijgen van de ander is ook een hardnekkige vorm van compensatiegedrag.
Hierbij is het onderscheid tussen het inhoudsniveau en het betrekkingsniveau belangrijk.
Iets wat op de inhoud wordt besproken (of wordt bevochten), speelt feitelijk op betrekkingsniveau: hoe je je behandeld voelt.
Het komt er in feite op neer dat je je niet serieus genomen voelt, of dat je je niet gehoord voelt (dit is het betrekkingsniveau).
Het komt dan ook regelmatig voor dat twee ruziënde partners niet meer weten waar de ruzie ook al weer over begonnen was (dit is het inhoudsniveau).

De ander veranderen

Dit is ook een vorm van compensatiegedrag dat we zelf niet door hebben: het de ander onbewust proberen te veranderen.
Er zijn dingen waarvan we vinden dat die niet zo fijn zijn aan de ander. We gaan de ander dat vertellen en de ander aanmoedigen of ervan overtuigen dat die daarin moet veranderen. Het is echter tevergeefs, omdat het in essentie niet mogelijk is om iemand anders te veranderen. Je kunt alleen jezelf veranderen en door je eigen veranderde gedrag kun je wel iemand anders positief beïnvloeden, maar dat is iets anders dan de ander willen veranderen. Een situatie of relatie veranderen begint dan ook altijd bij jezelf en nooit bij de ander.

Te snel een relatie aangaan

Het de ander willen veranderen gebeurt in relaties die te snel zijn aangegaan. Nog voordat we de ander namelijk goed hebben leren kennen, zijn we die relatie al aangegaan. Omdat we die relatie dan vervolgens niet meer willen of kunnen beëindigen, kunnen we niet anders dan proberen de ander te veranderen. Dit is een onmogelijke  exercitie, en een van beide partners kan er – vroeg of laat – aan onderdoor gaan (in de vorm van futloosheid, burn-out of depressie).

Slachtofferrol

Dit is een veelvoorkomende vorm van compensatiegedrag, die we zelf ook niet door hebben.
Je zit in de slachtofferrol als je de ander als oorzaak van iets ziet, dus als je de ander ergens de schuld van geeft.
Je ontkent dan je eigen aandeel, omdat je die nog niet ziet. Je bent nog niet in staat om iets op een emotioneel gezonde en functionele en doelgerichte  manier aan te kaarten of bespreekbaar te maken. Iedereen die toerekeningsvatbaar is, heeft altijd een eigen aandeel in iets, ook naar mensen die qua autoriteit en macht e.d. boven jou staan. Het is de kunst om te leren hoe je iets het beste kunt aanpakken. 

Wegnuanceren of wegrelativeren

Dit is ook een vorm van compensatiegedrag die we bij onszelf zo normaal vinden als de lucht die we inademen.
De manieren waarop dit wegnuanceren of wegrelativeren er uit kan zien, zijn oneindig. Voorbeeldenzijn: we nemen het op voor bepaalde personen of we bedekken dingen met de mantel der liefde.
Waar het op neer komt is dat we voor onszelf dingen wegstoppen, omdat we die niet willen zien. Dat we die niet wilden zien was vroeger logisch, maar nu niet meer nodig. 

Materiële zekerheden

Ik heb regelmatig een klant die zegt: “Ik heb alles wat mijn hartje begeert: een schat van een vrouw/man, geweldige kinderen, een mooi huis, een goede baan. En toch ben ik niet gelukkig.” Dan heb je dus niet alles wat je hartje begeert: geluk, kunnen genieten, een voldoening scheppend leven. Dat komt omdat we in onze jeugd  hebben meegekregen dat materiële welvaart en financiële zekerheid het belangrijkste is in het leven. De emotionele opvoeding heeft niet plaatsgevonden en ons gevoel hebben we nog niet kunnen ontwikkelen. 

Patronen van vroeger

Onder al deze symptomen zitten onze eigen patronen van vroeger.
Met deze symptomen zijn we niet geboren; het is stuk voor stuk aangeleerd gedrag. 
Ik heb ontdekt dat we van deze symptomen af kunnen komen, en ik weet ook hoe je dat kunt doen en hoe je dat het beste kunt doen en wat hierbij de do’s en de dont’s zijn.
Daar kan ik je mee helpen.